Hệ thống cổng thành và tường thành bao quanh Cổng thành Rome
Rome là minh chứng cho sức mạnh quân sự, trình độ kỹ thuật và tầm nhìn chiến lược của La Mã cổ đại. Trong đó, Tường thành Aurelianus (Mura Aureliane) – công trình phòng thủ đồ sộ có tuổi đời gần 1.800 năm – vẫn hiên ngang tồn tại, trở thành biểu tượng lịch sử của “Thành phố Vĩnh Hằng”.
[PODCAST] GIẢI MÃ BỨC PHÙ ĐIÊU GỐM LỚN NHẤT VIỆT NAM | Cổng thành Rome: https://www.youtube.com/watch?v=3Zxh23j8JVc
I. Vị trí, danh xưng và tổng quan
1. Vị trí và quy mô
Tường thành Aurelianus bao bọc toàn bộ bảy ngọn đồi lịch sử của Rome, kéo dài qua khu vực Campus Martius đến Trastevere bên bờ Tây sông Tiber.
Thông số ấn tượng:
- Chiều dài ban đầu: ~19 km
- Diện tích bao quanh: ~13,7 km²
- Chiều cao:
- Ban đầu: ~8 m
- Sau khi gia cố (thế kỷ 5): lên tới ~16 m
- Độ dày: ~3,5 m
- Tháp canh: đặt cách nhau khoảng 30 m
Số lượng cổng chính: khoảng 18 cổng (Portae)
Những con số trên cho thấy đây là một trong những hệ thống phòng thủ hoành tráng nhất thời cổ đại.
2. Danh xưng và ý nghĩa biểu tượng
- Tên gọi: Đặt theo Hoàng đế Aurelianus – người khởi lệnh xây dựng từ năm 271–275 SCN.
Ý nghĩa: Sự tồn tại của tường thành là minh chứng cho thời kỳ Rome bước vào giai đoạn suy yếu, lần đầu tiên phải dựng một lá chắn kiên cố trước áp lực từ các bộ tộc German.
3. Vai trò công năng ban đầu
- Phòng thủ khẩn cấp: Ngăn chặn các cuộc tấn công của Juthungi và các bộ tộc German khác.
- Kiểm soát giao thương: Các cổng thành là trạm kiểm soát người dân, hàng hóa và thu thuế vào thành phố.
- Ổn định trật tự: Giúp quản lý dòng người ra vào Rome – thủ đô lớn nhất thế giới cổ đại.
II. Lịch sử xây dựng, kiến trúc và vật liệu
1. Bối cảnh xây dựng
Trước thế kỷ 3, Rome hầu như không cần tường mới nhờ sức mạnh quân sự vượt trội. Tuy nhiên:
- Sự xâm nhập của các bộ tộc man di vào Bắc Ý
- Sự suy yếu của biên giới Đế chế
→ buộc Hoàng đế Aurelianus phải nhanh chóng xây dựng một hệ thống phòng thủ quy mô lớn.
Thi công thần tốc: Để tiết kiệm thời gian, nhiều công trình có sẵn được “tích hợp” vào tường thành, như:
- Lăng mộ Cestius (Kim tự tháp Cestius)
- Nhà hát, doanh trại, các công trình phụ
- Một phần cống dẫn nước Aqua Claudia
2. Kỹ thuật và vật liệu
Vật liệu chính: bê tông đặc trưng của La Mã (opus caementicium) kết hợp lớp gạch nung bên ngoài.
- Cấu trúc cổng:
- Vòm đơn hoặc vòm đôi
- Hai tháp bán nguyệt hoặc tháp trụ ở hai bên
- Gia cố thời Honorius (thế kỷ 5):
- Nâng chiều cao gấp đôi
- Củng cố các tháp
- Tăng cường mặt cổng bằng đá cẩm thạch lấy từ các lăng mộ cũ
3. Những cổng thành tiêu biểu
Porta Flaminia (Porta del Popolo)
- Cổng phía Bắc
- Khởi điểm của con đường huyết mạch Via Flaminia
Porta Praenestina (Porta Maggiore)
- Một trong những cổng thành độc đáo nhất
- Kết hợp hai cống dẫn nước khổng lồ Aqua Claudia và Aqua Anio Novus vào kiến trúc cổng
Porta Ostiense (Porta San Paolo)
- Gần Kim tự tháp Cestius
- Dẫn ra cảng Ostia – cửa ngõ thương mại của Rome
III. Giá trị thẩm mỹ, văn hóa và kinh tế
1. Giá trị thẩm mỹ – kiến trúc
Dù là công trình quân sự, tường thành mang nét đẹp mạnh mẽ, quy chuẩn:
- Vòm cổng lớn, tháp canh vuông tạo cảm giác vững chắc
- Gạch đỏ và đá cẩm thạch/travertine tạo nên sự tương phản ấn tượng
- Nhiều cổng thành giống một đài kỷ niệm chiến thắng hơn là công trình phòng thủ.
2. Vai trò lịch sử – văn hóa
- Chứng tích của thời suy tàn:
Tường thành từng bị xuyên thủng trong:- Cuộc cướp phá năm 410 (Visigoths)
- Cuộc cướp phá năm 455 (Vandals)
- Ranh giới của Rome suốt 1.400 năm:
Tới năm 1870, đạo quân Ý mới phá tường gần Porta Pia để thống nhất đất nước. - Bảo tàng ngoài trời:
Nhiều đoạn được bảo tồn trong Museo delle Mura, mở cửa cho du khách khám phá.
3. Tác động kinh tế – đô thị
- Tường thành từng là nơi thu thuế thương mại ra vào thành phố.
- Ngày nay, ranh giới tường thành vẫn được dùng để xác định:
- Khu vực trung tâm Rome
- Biểu giá taxi
- Quy hoạch đô thị và bảo tồn di sản
IV. Vai trò, thách thức và tầm nhìn tương lai
1. Vai trò giáo dục – khảo cổ
Tường thành Aurelianus cung cấp thông tin quý giá về:
- Kỹ thuật xây dựng La Mã
- Quân sự thời kỳ cuối Đế chế
- Tổ chức lao động trong các dự án quy mô lớn
- Mô hình phòng thủ đô thị cổ đại
2. Thách thức bảo tồn
- Đô thị hóa: Nhiều đoạn bị lấn chiếm, xây đè hoặc hư hại bởi giao thông hiện đại.
- Xuống cấp tự nhiên: Ô nhiễm, thời tiết, rung chấn liên tục gây tổn hại.
- Thiếu kinh phí: Bảo tồn 19 km tường thành là một bài toán dài hạn và tốn kém.
3. Tầm nhìn tương lai
- Tích hợp tường thành vào không gian công cộng
- Xây dựng công viên lịch sử, lối đi bộ, bảo tàng ngoài trời
- Giúp người dân và du khách tiếp cận di sản dễ dàng hơn
- Bảo vệ trọn vẹn “lá chắn” của Rome cho thế hệ tương lai
Kết luận
Cổng thành Rome và Tường thành Aurelianus không chỉ là công trình phòng thủ của quá khứ mà còn là biểu tượng sống động của lịch sử La Mã. Từ những trận chiến, sự sụp đổ của Đế chế cho đến sự hồi sinh của Rome hiện đại, bức tường hơn 1.700 năm tuổi vẫn hiên ngang tồn tại, trở thành một phần không thể thiếu của “Thành phố Vĩnh Hằng”.
